Buiteblad van die boek oor die geskiedenis van die Onderwyskollege Goudstad wat eersdaags verskyn.
BYDRAES VAN OUD-STUDENTE
Bydrae 1: Johanni la Vita
Ek was natuurlik van 1965 tot 1968 op Goudstad en toe ek
jou blog lees, het die nostalgie ingeskop en oorgeloop (as jy my sal
toelaat om die metafore so te meng). Ek het letterlik járe laas aan dié plek
gedink; tot onlangs toe ek twee medegenote van ’n Bybelstudie-groep vir ete
uitgeneem het sodat ons mekaar beter kon leer ken: Jan-Piet en Ria Bosman. Toe
ek noem dat ek op Goudstad studeer het en Afrikaans en Engels as hoofvakke
gehad het, verhelder Jan-Piet se oë en hy sê: “Dan het my pa sekerlik vir jou
Engels gegee/” Ja, inderdaad: liewe mr Bosman.
Vir sy sonde moes hy ook General English vir die
LO-manne gee. (Dis nou toe dit nog PT was.) Hy vertel toe eendag vir ons hoe
dié manne Engelse lesse aangebied het vir proefonderwys, by ’n Engelse
laerskool nogal. Hy het dit vir hulle op die hart gedruk dat die inleiding van ’n
les baie belangrik is omdat jy só die leerlinge se aandag onmiddellik sal
vasvang en behou.
Hier kom die vleispaleis (was sy naam Julius de Kock?)
die graadeen-klas met ’n massiewe leertas binne en plaas dit op die tafel. Alle
ogies op Sir waar hy die tas versigtig oopmaak en sy kop daarin
verdwyn. Aha! dink die dosent: 10-uit-10 vir die Inleiding. Toe kom ’n
pragtige rooi appel te voorskyn en hy sê op sy beste Ingels: “Class, this is a apple. Say after me: This is a apple.” Die
graad-eentjies is ook nie links nie en die koor klink op: “This is a apple.”
Die dosent beduie vir hom om nader te tree en hy
fluister:
“Not A apple, AN apple!”
“O ja! Sorry sir! Vergeet.”
Die kop verdwyn weer in die tas, die nekkies rek, alle
ogies op die towenaar en hy verskyn met ’n piesang in die hand.
Die dosent ontspan; geen probleem hier nie.
“Class! Say after me: This is AN banana.”
Die koor volg: “This is AN banana.”
Toe móés die dosent net ingryp en vir die klas
verduidelik van die a en die an en vokale en sommer hoop dat
die student dit ook begryp en verstaan en onthou.
Ons groep van agt meisies wat in Engels gespesialiseer
het, het gehuil soos ons lag. My liewe, heel beste vriendin, Wilma Landman, was
saam in die klas, asook Joan van der Merwe. Die jare vee die ander name nou uit
my kop, maar as ek na ons diplomaplegtigheid se foto’s kyk, ken ek hulle almal
só goed. Hulle het almal sulke ge-tease-de haarstyle gehad.
Miss Margot Ford – what
a lecturer – het vir ons English Literature gegee en ek sal nooit vergeet
nie hoe sy in een aand oor die telefoon vir my T.S. Eliot se The Journey of
the Magi verduidelik het sodat ek dit die volgende dag vir ’n matriekklas
by Hoërskool E.G.Jansen kon leer. Ek het daar geproef en toe word die Engelse
Juffrou baie siek en moes ek sommer oorneem.
Die rektor, A.W. Muller en mev. Hamman, ons
koshuismoeder, het nie van my gehou nie. Sy stuur my eendag ‘kantoor’ toe
oor my kleredrag en die man spreek my toe aan oor my ‘kommunistiese’ neigings.
Toe ek vra waarmee hulle nou eintlik ’n probleem het, vind ek uit dat my Bobby
socks wat tot onder die knie kom, darem te volksvreemd is. Ek stem
toe nie saam nie en hou aan om dit te dra. Teen die einde van die winter het
omtrent niemand meer kort sokkies of sykouse gedra nie en hulle moes maar vir
lief neem dt die meeste dames ‘kommunistiese’ neigings onder die knie gehad
het.
Een van die beste plekke op kampus was die boekwinkel
waar ek na hartelus boeke kon koop op my beursonkoste. Toe Breytenbach se
eerste bundel verskyn, het ek dit opgeraap. ’n Bundel met ’n titel soos Die
ysterkoei moet sweet móés gelees word. En daar lees ek my eerste
Afrikaanse vloekwoord swart op wit: die digter sê sowaar dat die eende op die
graf k.. Amper 50 jaar later land dié bundel by my seun nadat ek
dit eers vir my sus, Martha, gegee het en sy dit aan my teruggeskenk het. Hy
vra toe vir sy vriend, Breyten, om dit te teken en wat dink jy sê dié
woordkunstenaar nadat hy die inskripsies tussen susters voorin gelees het? “Martha
en Johanna is sulke eerlike name, stem jy nie saam nie, Murray?”
Bydrae 2: Johanni la Vita
Miskien moet
ek jou eers aan die RAU herinner en waarom ek jou Willem (ook ’n oud-Goudstadter)
en nie Willie noem nie. Na 20 jaar se skoolhou met my GOK-diploma gaan ek toe
na die Randse Afrikaanse Universiteit toe om ’n graad te kry.
Die eerste
dag in die Afrikaanse Taalkundeklas kom hierdie lang professor die lokaal binne
en spreek ons groep van oor ’n 100 studente toe. Ek bekyk hom so en wonder wáár
op aarde ek dié man al voorheen gesien het. Hy gebruik vloekwoorde soos boomdiagramme
en sintaksis. Ek sit maar daar en probeer intelligent lyk. Na
soveel jare van Afrikaans tweedetaal-Juffrou is ek toe heel uit voeling met die
taalkunde. Aan die einde van die lesing vlieg die eerstejaars op en storm uit
en die professor kom reguit na my toe aangestap. O wee, wat nou? Hy vra toe wat
my naam is en ek sê “Mevrou La Vita”. En toe gaan die lig op en ek roep uit: “Haai,
Willie! Hoe gaan dit?”
Toe
verduidelik hy dat hy intussen (deur die toedoen van sy oud-promotor, wyle
prof. Willem de Klerk van Unisa) Willem geword het en ek sê ek is Johanni. Ons
kom toe ooreen dat dit dan nou só sou bly. Geen ge-Willie en ge-Johanna van
Heerden nie. En daar begin ons nuwe verhouding toe van “slim” professor en “dom”
student totdat ek later deur hom Kognitiewe Linguistiek vir my Magistergraad
onderrig is. Willem het my in myself en my potensiaal laat glo. Ek sal
nooit die dag vergeet toe ek vir hom (in ’n Sintaksis-honneursklas) vra hoe om ’n
stukbeeld vir die sin “Wat jy wát mee wil maak?” te trek en hy nie
kon nie. Lekkerrrr! Hy het dit natuurlik uiteindelik
uitgepluis. Natuurlik! Dankie, prof. Willem.
En nadat ek
die B.A.-graad voltooi het en weer terug is skool toe, toe vind ek uit dat ek nog
net dieselfde GOK-Juffrou is, met ’n stukkie opgerolde papier êrens in my kas. Om
Bart Nel so ’n bietjie aan te pas: Ek was
nog sy. Die lus vir die akademie het my egter nooit verlaat nie.
Van Nel
gepraat: Nel – Nel – Nel.
Mnr. Fanie
Nel (oud-Afrikaansonderwyser aan D.F. Malan) het vir ons Afrikaanse Letterkunde
op Goudstad gegee. Eendag gee hy toe vir ons ’n onaangekondigde toets met net
een vraag: “Wie is jou gunsteling Afrikaanse digter en hoekom?”
Gelukkig het
Andries Knoetze vir my op skool Afrikaans gegee en ’n liefde vir poësie in my
taal aangeleer. Ek het toe ’n voorkeur vir I.D. du Plessis se verse
ontwikkel en soos dit my gewoonte was (met my obsessiewe kompulsiewe neigings),
omtrent al sy gedigte gememoriseer. Ek trek toe daar weg en skryf vir oom Fanie
so uit my hart uit hoekom ek so lief was vir I.D. en haal bladsye vol gedigte
aan. Die volgende week kom hy terug met die toetse en vra my om my toets aan
die klas voor te lees. Ek het my byna dood geskaam, veral toe hy aan die einde
sê dat my onderskeiding die enigste in die klas is en dat dit is hoe ’n
toets moet lyk.
Ek het tot
in daardie stadium met slepende voete na die Afrikaanse klasse toe gegaan omdat
ek in Engels en Kuns wou spesialiseer. Omdat daar nie genoeg Kuns-studente was
nie, moes ek toe Afrikaans doen, maar na Fanie Nel se toets het dinge
verander, drasties verander! Wys jou net hoe een mens deur ’n ander beïnvloed
kan word. Sy tragiese dood was vir my ’n persoonlike tragedie: ek kon nie die
kloutjie mooi by die oor kry dat so ’n slim man en goeie onderwyser nie meer
kans sou sien vir die lewe nie.
Fanie Nel
was ons groep se oppasser gedurende ons weeklikse toetse en daar leer hy ons
toe van ‘n “oopboek-toets”. Hy het vir ons gesê dat ons maar ons
Opvoedkundeboeke saam die klas kon inneem vir die toets. Daar staan in
elk geval niks nuttigs in nie. Almal het te heerlik gesit en afskryf, maar my
Calvinistiese opvoeding en sensitiewe gewete het my darem baie skuldig laat
voel en ek het net so nou en dan skelm in die boek geloer ... terwyl onse Fanie
buitekant die lokaal staan en rook het.
Nou onthou ek ’n ander baie snaakse insident wat in retrospek seker nie so snaaks was nie. Daar was ’n Nel-tweeling genaamd Elna en Francois saam met ons: baie slim jongmense. Francois was baie verfynd en het die mooiste reguit, blonde bos hare gehad wat hy so lank as wat toelaatbaar was, gedra het. Eendag besluit ’n groep Panorama-koshuis se homofobiese dames om stout te wees: hulle ontvoer vir Francois en kleur sy pragtige blonde hare PERS. Ek was nie deel van die groep nie. Belowe. Hy moes weke lank daarmee rondloop. En nou onthou ek my vriendin Têkkies ook. Annemarie Groenewald? Ai, dit was heerlike jare, dié van 1965 tot 1968.
Nou onthou ek ’n ander baie snaakse insident wat in retrospek seker nie so snaaks was nie. Daar was ’n Nel-tweeling genaamd Elna en Francois saam met ons: baie slim jongmense. Francois was baie verfynd en het die mooiste reguit, blonde bos hare gehad wat hy so lank as wat toelaatbaar was, gedra het. Eendag besluit ’n groep Panorama-koshuis se homofobiese dames om stout te wees: hulle ontvoer vir Francois en kleur sy pragtige blonde hare PERS. Ek was nie deel van die groep nie. Belowe. Hy moes weke lank daarmee rondloop. En nou onthou ek my vriendin Têkkies ook. Annemarie Groenewald? Ai, dit was heerlike jare, dié van 1965 tot 1968.
Bydrae 3: Strelsa
Fourie
Ek het ver teruggedink toe ek jou e-pos oor die
Goudstad Onderwyskollege gelees het. Ja, ek was ook ’n Gokkie vanaf 1961 tot
1962. Ek het n tweejaar-diplomakursus geloop. Mnr. Nieuwoudt van die Laerskool Crosby
het my ’n graadeen-pos aangebied.
Ek moes maar met die
munisipale bus ry en het dan in Vrededorp by die begraafplaas afgeklim en het
dan die bult afgestap na die kollege. In die middae het ek weer die bult
uitgestap. In die winter was ek bevrore as ek daar aankom. In die somer het my
kaiings in die middae gebraai. Dan was daar nog die reëndae waartydens ek
sopnat gereën het! By die bushalte moes ek maar wag totdat daar ’n bus van die
stad af gekom het. Die meeste van die tyd het dit eenvoudig verbygery omdat dit
reeds vol was!
Dan maar wag vir
die volgende een wat soms ook verbygery het sonder om te stop. Dan het ek
watter tyd by die huis gekom! Ja-nee, ek het ook maar moeilik aan my ‘geleerdheid’
gekom!!
Ek het my tyd by Goudstad
geniet. Ek onthou ’n keer toe ons in die Skilpadsaal in Pretoria was. Ek kan
nie onthou of ons vir atletiek in Pretoria was nie. Een jaar was ons na die
Heidelbergse Onderwyskollege vir ’n atletiekbyeenkoms. Ek onthou ook die lekker
‘sing-song-aande’.
Ek was vrekbang vir die LO-klasse,
want ek was te klein en kort om oor die apparate te spring. Ek het gereeld net
tot op die apparaat gekom en daar het ek dan vasgesit en kon nie af nie!
Gelukkig het die dosent my met mooipraat en aanmoediging gehelp tot ek dit kon
doen. Die ander dames het hulle dan byna doodgelag vir my!! Ek was nog nooit n
sportuitblinker nie! Die Aardrykskundedosent het nuwe wêrelde vir my laat oopgaan,
in so ’n mate dat dit my gunstelingvak geword het! Ek onthou ook vir mnr. Ben
de Koker. Ek meen hy het vir ons Engels gegee.
Ons was elf studente wat die
heel eerste diplomas ontvang het en die geleentheid het in die
verpleegsterstehuis se eetsaal plaasgevind! Niks “grands” nie; geen
fieterjassies nie!!
Ek was pas 19 toe ek begin
skoolhou het – pure kind!
Bydrae 4: Sjaas Reineke
GOK-suksesverhale:
verhale van eerstegenerasie-Gokkies wat in hulle loopbane presteer het.
In
Januarie 1961 het eenhonderd-en-vyftien van ons by die Cottesloe-kampus van die
nuwe Goudstadse Onderwyskollege aangemeld. Ons was in alle opsigte ’n variasie
op die tema van onderwysstudente – variasies ten opsigte van ouderdom,
skolastiese prestasie, geografiese herkoms, geslag en vele meer. Na die
voltooiing van ons kursusse het van ons die einddoel bereik om tot hoofde van
skole of inspekteurs van onderwys bevorder te word – die aanstellings waarvoor
ons opgelei is en waarvoor talle geaspireer het.
In
hierdie artikel wil ek egter die soeklig laat val op daardie oud-Gokkies wat op
ander terreine van die lewe gepresteer het – sommige van hulle wat tydens hulle
studentejare nie vir trofeë in voortreflikheid en uitnemendheid sou kwalifiseer
nie. Maar die verdere vorming en opleiding wat hulle by die GOK ontvang het,
moes myns insiens ’n bydraende rol in hulle suksesverhale gespeel het. Hier is ’n
paar voorbeelde waarvan ek bewus is.
“Ek ken hulle nie.”
Die heel
eerste rugbywedstryd wat ’n bymekaar-geskraapte en gelapte GOK-span gespeel
het, was ’n vriendskaplike wedstryd teen die 0/20-span van Wits. Van ons ouens
het bykans geen rugby-ervaring of -prestasie op kompeterende vlak op hoërskool
gehad nie.
Die
fluitjie vir die begin van die wedstryd het geblaas. Ek het eerste afgeskop, hulle
het gaan druk; ek het weer afgeskop, hulle het gaan druk; ... en so het dié
patroon hom met eentonige reëlmaat herhaal. Toe die fluitjie genadiglik halftyd
aankondig, was ons in die omgewing van 50 – 0 agter.
Dis toe
dat van die Witsies langs die kantlyn een van ons spelers se ouers nader om te
verneem watter span so verniel word. Haar antwoord: “Ek ken hulle nie.”
Die
tweede helfte het eweneens katastrofies vir ons span verloop. Ek het vir die
eerste keer in my rugby-wedervaringe ’n kramp in my kuit gekry as gevolg van al
die afskoppe wat ek moes waarneem. Die wedstryd het genadiglik vyf minute
vroeër tot ’n einde gekom toe die Witsies op die punt was om 100 punte teen ons
aan te teken.
Ek is trots om hulle te ken
Vier
jaar later het Goudstad se 0/20-span sy liga gewen deur onder andere Wits se 0/20’s
uit te skakel. Toe ek jare later as dosent by my alma mater aangestel is, het
die kern van Transvaal se provinsiale span uit spelers van Goudstad bestaan, by
name Gerrie Germishuys, Hempas Rademeyer, Barabas Venter, Julius de Kok en Ockert
Botha. Inderdaad, GOK het ’n krag in Transvaalse rugby geword.
“You can’t keep a good man down”
Terwyl
ek op ’n dag in ’n lesing sit, word ek as SR-Voorsitter deur die rektor, toe
nog mnr A.W. Muller, na sy kantoor ontbied. Op pad daarheen wonder ek wat
verkeerd geloop het?
Ek stap
sy kantoor binne. Voor hom staan Abe Hatting, een van daardie staatmaker-studente
sonder wie jy nie ’n jool aanpak nie – ’n bondel energie as daar gesokkkiejol
word. Die Rektor is besig om hom die leviete voor te lees oor sy kommerwekkende
akademie. Hy haal ’n lang lys van versuim aan om sy standpunt te illustreer.
Dan kom die onheilspellende woorde: “Mnr Hatting, ek oorweeg dit om jou kursus
te kanselleer.” Hy kyk met daardie deurpriemende oë na my en vra my vir
kommentaar. Ek stamel en “oe” en “aa” op soek na versagtende omstandighede. Ek
klink vir myself nie juis oortuigend nie. Die Rektor haal sy tabak uit sy
lessenaar se laai, stop sy pyp teen ’n senutergende tempo, steek sy pyp aan, trek
diep en peinsend daaraan, kyk dan op na Abe en vra: “Mnr Hatting, wat het jy nog
vir jouself te sê?” Ek stuur ’n skietgebed op dat Abe tog nie nou die verkeerde
ding moet sê en sy studentejare in die proses kortknip nie.
Daar
volg ’n swanger stilte. Ons oë is albei op Abe gerig in afwagting op sy
antwoord wat sonder twyfel sy toekoms as student gaan bepaal. En dan kom dit!
“Meneer
die Rektor, daar is ’n uitdrukking wat sê: You
can’t keep a good man down.” Ek dog die Rektor verstik aan sy pyp. Hy gee
hom ’n laaste waarskuwing en stuur hom uit sy kantoor.
Die
einste Abe Hatting het met genade sy kursus voltooi en een van Randburg se mees
geliefde burgemeesters geword. Hy het die amp ook vir baie jare met
onderskeiding beklee. Ja, inderdaad: “You can’t keep a good man down.”
Stewig in die kussings
Een van
die woelwater-flanke wat vir ons uitstekende diens op die rugbyveld gelewer
het, was Frans Vermeulen. Van die rugbyveld af was hy egter ’n perd van ’n
ander kleur. Hy was gereeld by die dosente in die moeilikheid.
Jare
later woon ek ’n rugbywedstryd by Ellispark by. Ek is al by ’n paar vorige
geleenthede deur skoolseuns voor die ingang na die stadion voorgekeer en gevra
of ek nie in ’n snoesige kussing belangstel wat my ure se sit op die
ongemaklike stoele van Ellispark meer draaglik sal maak nie. By dié spesifieke
geleentheid besluit ek toe om die betrokke seun so ’n bietjie uit te vra oor sy
herkoms en die sitplekkussings waarmee hy smous. Groot was my verbasing toe hy
my meedeel dat die kussings in twee fabrieke vervaardig word wat deur ’n ene
mnr. Frans Vermeulen bestuur word. Glo dit as jy wil, dit was die einste Frans
wat seker een van die eerste entrepreneurs geword het nadat hy sy studies by
Goudstad voltooi het.
Van hoogspring na hoogleraar
Dit kom
seker nie as ’n verrassing nie dat ons tydens die eerste Interkollege maar bra
min eerste plekke verower het. Om die waarheid te sê, ons het slegs twee plekke
verower, een in hoogspring en ’n eersteplek in die SR se aflos aan die einde
van die byeenkoms.
Om die een
of ander rede is van die hoogspringprestasie na die tyd melding gemaak onder
die naam van die ander hoogspringer wat nie ’n plek behaal het nie. Ons
hoogspringatleet wat wel ’n plek behaal het, Willie Botha, se naam is toe nooit
genoem nie.
Nadat hy
sy graad behaal en diep spore in die onderwys getrap het, het Willie Botha
slegs een van ’n paar oud-Gokkies geword wat na my wete ’n professoraat aan ’n
tersiêre inrigting behaal het. Hy het van hoogspring tot hoogleraar in
Afrikaanse Taalkunde aan die eertydse Randse Afrikaanse Universiteit gevorder.
Musikale aanleg
Reeds in
die eerste jaar van die Kollege se bestaan het ’n studente-dansorkes tot stand
gekom met die uitheemse naam: Vaqueros.
Die sanger wat van tyd tot tyd saam opgetree het, was Paul Benecke, ’n
graadstudent met ’n aanneemlike tenoorstem.
Sy
liefde vir musiek, en spesifiek die wêreld van opera en operette, het Paul so besiel
dat hy na sy studentejare ’n lid van TRUK (Transvaalse Raad vir die Uitvoerende
Kunste) se koor geword het. Gevolglik het hy oor jare heen in talle uitvoerings
van TRUK in die operahuise van ons land opgetree. Sy leierstalent kon ook nie onder
’n maatemmer versteek word nie. Hy het een van die senior koorleiers geword, ’n verantwoordelike posisie wat hy
vir jare lank met onderskeiding volgestaan het.
Daar’s ’n vark in die verhaal
Piet
Oosthuizen besluit as Voorsitter van die Joolkomitee dat ’n kompetisie vir die
manstudente as ’n inleiding tot die Jool op die A.W. Muller-stadion gehou word.
Hy en van sy komiteelede sit koppe bymekaar en besluit dat die mans uitgedaag
gaan word om ’n vark te vang.
So gesê,
so gemaak. Hy vetrek toe die aand voor die kompetisie saam met sy helpers met ’n
bakkie na ’n plaasbestemming honderde kilometers verder om die vark te gaan
haal. By hulle bestemming aangekom, word die vark gevang, in ’n sak toegemaak
en agter in die bakkie geplaas. Die terugtog neem die res van die nag om te
voltooi en hulle kom bleek die oggend net voor die aanvang van die kompetisie
by die stadion aan. Daar is reeds ’n redelike opkoms van veral die manlike tipe
op die pawiljoen saamgetrek in afwagting vir die ‘vark-vang’-kompetisie om te
begin.
Helaas,
toe Piet en sy helpers die sak agter in die bakkie oopmaak, vind hulle tot
hulle onsteltenis dat die vark die reis nie oorleef het nie. Wat nou gemaak?
Hulle kan nie die kompetisie in hierdie kritieke stadium kanselleer nie! Die
manne met die durf en die spiere sal hulle dit nie vergewe nie. ’n Mens kan nie
die Jool op so ’n antiklimaks afskop nie.
Hulle
besluit toe om met die skyn-kompetisie voort te gaan. Hulle dra die dooie vark tot
in die middel van die rugbyveld, haal die lewelose liggaam met groot vertoon
uit die sak, en stut die karkas tussen-in hulle in ’n staande posisie.
Die
manne maak hulle langs die veld gereed. Die skoot klap en die manne storm op
die wenprys af. Daar word geduik en gestoei. ’n Losgemaal soos min vorm bo-oor
die helpers en die dooie teiken wat hulle nog probeer vasklou soos wat daar om
eerste besit meegeding word. En dan ... die wedywering begin stadig maar seker
afneem soos wat die manne begin besef dat iets nie pluis is nie.
Wanneer
die laaste bondel opstaan, kan ’n fluistering van skok en ongeloof gehoor word.
Die manne staan verleë opsy en betrag hulle slagoffer. Piet en sy helpers
gebruik die geleentheid soos wafferse opportuniste om aan te kondig dat die
vark ongelukkig nie die stormloop oorleef het nie. Daar kan dus nie ’n wenner wees
nie. Ongelukkig was daar nie ’n prys vir vindingrykheid nie. Die Jool kon met
nuwe entoesiasme voortgaan.
Piet
Oosthuizen het later sy eie opleidingsentrum buite Middelburg in Mpumalanga
gevestig. Daar het hy in samewerking met ’n span fasiliteerders duisende
leerlinge se lewens- en leiersvaardighede verder opgeknap.
“Is jy dan nou mal?”
As
graadstudente moes ons gereeld werkstukke/referate aan dosente by Unisa stuur
om nagesien te word. So gebeur dit dat ons in ons derde jaar ’n moeilike werkstuk
in Afrikaans voltooi en inhandig.
’n Paar
weke later ontvang ons die nagesiende werkstukke met die nodige kommentaar en
puntetoekenning van die betrokke dosent. Die kommentaar aan die einde van Jac
du Toit se werkstuk wek groot belangstelling. Die skynbaar gefrustreede dosent
het die volgende met ’n uitroepteken geskryf:
“Is jy
dan nou mal?!”
Dit was
voor-die-hand-liggend dat hy nie met Jac se poging beïndruk was nie. Die punt
wat hy toegeken het, was ook direk eweredig met sy kras uitlating.
By
nabetragting was Jac du Toit se vaardighede in Afrikaans toe nie so bedenklik
nie. Hy is later as joernalis by een van ons koerante aangestel, en het ook
pionierswerk verrig toe die SAUK-televisiediens in die middel sewentigerjare
met sy Afrikaanse nuuskanaal begin het. Jac se leierskap het ook nie ongesiens
verbygegaan nie toe hy die aanstelling as hoof van die SAUK se streekkantoor in
Durban gekry het.
’n Kinkel tydens die eerste TV- dokumentêre
uitsending
Aan die
begin van 1975 is die tweede groep regisseurs vir die nuwe SAUK-televisiediens
opgelei. Onder hulle was Bill Faure, wat later ’n senior pos by Multi-Choice
beklee het, en Danie Odendaal van Sewende
Laan-faam. Sjaas Reyneke, een van Goudstad se eerste groep studente, was
ook deel van die span regisseurs wat die nuwe TV-kanaal op die lug moes plaas.
In April
van daardie jaar word Sjaas na die kantoor van dr. Piet Meyer, hoof van die
SAUK, ontbied. Hy kry die opdrag om die eerste volwaardige dokumentêre program
vir uitsending op 31 Mei gereed te kry – Republiekdag.
In
daardie stadium kon die kykers nog net die bytjies en die blommetjies op hulle
tv-skerms betrag. Die nuwe uitsaaisentrum was nog in ’n stadium van voltooiing.
Omdat
daar nog geen sprake van televisiespanne was nie, besoek Sjaas al die
gevestigde filmoteeks in die land op soek na gepaste filmmateriaal oor
Republiekwording en -feesvieringe – vanaf
Presidente C R Swart tot Nic Diedericks. By sy terugkeer begin hy aan die
beoogde uitsaaiprogram redigeer soos wat die filmsnitte oor Republiekdag afgelewer
word. Hy maak van die fasiliteite in die ou uitsaaisentrum gebruik. Uiteindelik
is die dertigminute-program wat op ’n tweeduim-helicalscan-band oorgedra is, gereed vir uitsending – ’n dag voor
die 31ste. Die uitsending van die historiese program is reeds met groot
afwagting in die pers aangekondig.
Die
oggend van die 31ste stap hy en sy span wat die uitsending moet behartig, op na
die nuwe uitsaaisentrum. Slegs een eindbeheersentrum in die nuwe kompleks is
gereed vir uitsending. Die band word op die videomasjien in telecine geplaas as
toetslopie. Tot die span se onsteltenis is daar ’n twee-tot-drie-sekonde beeld-
en klankverlies by elke redigeerpunt. Daar is sewe en veertig sulke uitvalle.
Die span en die tegnici probeer die hele oggend om die sinkronisasieprobleem op
te los – sonder welslae.
Net na
middagete stap drr. Meyer en Schutte die ateljee binne. Hulle wil weet of die
uitsending voortgaan soos geskeduleer. Terwyl daar gewik en geweeg word, knip
dr. Schutte die gesprek kort met die standpunt dat die program uitgesaai sal word,
en dat ons die probleem voor die tyd sal oplos. ’n Plan moet net eenvoudig
gemaak word. Om dinge te vererger, word ons meegedeel dat die kommunikasie
tussen die eindbeheer-ateljee en die videokamer nie in werking is nie. In die
praktyk beteken dit dat die regisseur en
die video-operateur, wat in twee aparte lokale sit, nie met mekaar kan praat
terwyl die uitsending aan die gang is nie.
Ons sit
koppe bymekaar en besluit om net voor die uitsending van die program drie
stophorlosies te sinkroniseer, een vir die produksiesekretaresse, een vir die
video-operateur en een vir die klankkamer. Die tyd breek aan en die program
word met groot afwagting aangekondig. Toe begin die naelbyt-uitsending. Die
produksie-sekretaresse tel die sekondes op haar stophorlosie af. Twee sekondes
voor die eerste redigeerpunt gee Sjaas die opdrag dat die beeldmenger lewendig
op die lug na swart doof, en die volgende sekwens weer na twee sekondes indoof
sodat die beeld- en klankverlies nie by die kyker uitkom nie. En so word die
beeld en klank sewe en veertig keer op die maat van die produksie-sekretaresse
se aftelling uit- en ingedoof terwyl die eerste program van sy soort op die
SAUK se televisiekanaal gebeeldsend word. Die span was na die uitsending
gedreineer.
Die
volgende dag het die koerante met redelike lof
oor die uitsending verslag gedoen. As dieselfde program vandag uitgesaai
sou word, sou dit hewige kritiek uitgelok het. Die ironie van hierdie eerste
volwaardige uitsending kan ook nie misgekyk word nie, naamlik dat Sjaas en sy
span met stophorlosies met mekaar moes kommunikeer in een van ons land se mees
gevorderde kommunikasiesentrums.
’n Gokkie wat sy kop gebruik het
Ons
eerste krieketspan speel op ’n dag teen ’n plaaslike klubspan. Ons doen eerste
veldwerk. Johan Pretorius, alias Polonie, word deur die kaptein op kort regby
geplaas, ’n paar tree van die kolfkampie af.
Een van
die kolwers grawe hom in en trek skielik met ’n allemintige trekhou los van ’n
bal wat te kort geplant is. Die bal trek teen so ’n spoed in die rigting van Polonie
dat hy nie kans kry om dit met sy hande te keer nie. Die bal tref hom teen die
kop, word gedeflekteer en spoed grens toe vir ’n vier. Polonie slaan soos ’n dooie
os neer. Ons verwag die ergste en hardloop nader. Tot ons verbasing kom hy
orent, skud se kop so ’n slag, maak skerstsend die opmerking dat ’n ou in krieket
jou kop moet gebruik, en maak hom gereed om met die wedstryd voort te gaan.
Nadat
die SAUK-televisiediens to stand gekom het, word Johan Pretorius as een van die
eerste nuusaanbieders aangestel. Hy vorder dan ook tot senior redakteur in die
nuusafdeling. By nabaat is dit duidelik dat sy kop op en van die veld af reg aangeskroef
was.
’n Besondere aantrekkingskrag
’n Jaar
na die Kollege se totstandkoming vind die tweede inname van Gokkies aan die
begin van ’n nuwe akademiese jaar plaas. Die onderhoude met die voornemende
studente en hulle inskrywings vind in die saal plaas. Die studenteraadslede
word ingespan om by die onderskeie tafels behulpsaam te wees waar die registrasies
afgehandel word. Ek word by een van die tafels
geplaas om met die logistieke hantering van die kandidate te help.
’n
Aanvallige jong dame meld haar vir die onderhoud en vakkeuses by ons tafel aan.
Toe sy gevra word watter vakkeuses sy in belang stel, is dit duidelik dat sy in
baie opsigte nog onseker is. Terwyl die dosente aan diens poog om vir haar
bepaalde inligting en riglyne oor die verskillende opsies te gee, dwaal haar oë
oor die ander tafels heen. Tot almal se verbasing doen sy navraag oor ’n
spesifieke dosent wat by ’n nabygeleë tafel besig is om leiding aan voornemende
studente te gee. Sy word meegedeel dat die persoon in wie sy so belangstel, mnr Hannes Horne is,
die dosent vir Afrikaans, spraak en drama. “Ek wil graag sy klasse bywoon”, is
haar spontane reaksie. ’n Mens kan duidelik ’n uitdrukking van geamuseerdheid
op die gesigte van die raadgewers sien. In geen stadium voor hierdie student se
verskyning is ’n studierigting en vakkeuse op grond van ’n dosent se voorkoms
gemaak nie.
Hannes
Horne het met verloop van tyd bewys gelewer dat hy meer as net ’n aantreklike
voorkoms en talent as verhoogkunstenaar het. Hy het die prestasie behaal om as
bestuurder van TRUK (Transvaalse Raad vir die Uitvoerende Kunste) aangestel te
word. Sy posbeskrywing het ondere andere ook die Johannesburgse Operahuis ingesluit.
Nog later is hy aangestel as die hoof van SWARUK (Suidwes-Afrika se Raad vir
die Uitvoerende Kunste). Sy borrelende persoonlikheid was inderdaad
aansteeklik, en het op baie mense oor die jare heen ’n eiesoortige
aantrekkingskrag uitgeoefen, soos vir die jong damestudent in 1962.
Bydrae 5: Sjaas Reineke
Studenteraad-ontvlugting
In 1962 het ’n
groep studente van die Heidelbergse Onderwyskollege per bus na die
Johannesburgse stadsaal gereis om na ’n middagkonsert-uitvoering van die
plaaslike simfonie-orkes te luister. Van die manstudente in die Majuba-koshuis
het daarvan te hore gekom en besluit om die Heidelbergers te gaan “groet”.
Terwyl ek in my
koshuiskamer so teen drie uur die middag met my studies besig was, kom ’n
eerstejaar by my kamer ingehardloop. Hy is gestuur om my oor die avontuurlustige
manstudente se opmars na die stadsaal in te lig. Ek klim in my tjor en jaag na
die plek van afrekening toe. Helaas, toe ek daar arriveer, word ek deur ’n
toneel van chaotiese afmetings begroet. Goudstad se studente is besig om die
Heidelbergers buite die stadsaal aan te keer en in hulle motors te dwing. Van
die Heidelbergse damestudente en die publiek probeer so al wat hulle kan om te
verhoed dat die manstudente van Heidelberg gyselaars geneem word. Een bejaarde
vrou is besig om twee van ons mans met ’n
sambreel by te kom terwyl hulle ’n Heidelberger in hulle motor probeer boender.
Die volgende dag
gee die Heidelbergers in geen onsekere terme nie hulle misnoeë met dié insident
te kenne. Die verhouding tussen die twee kampusse is gespanne, om die minste daarvan
te sê. Die Studenteraad van Heidelberg lig die SR van Goudstad net voor die
Interkollege in dat hulle hul van GOK distansieer. Ons hou vergadering en
besluit om ’n versoeningsgebaar voor die Inter aan hulle te stuur. Daar word
gereël dat ons SR hulle SR voor die Inter sal besoek om die strydbyl te
begrawe.
Die vergadering
verloop ook maar met rukke en stote. Dit is duidelik dat die Heidelbergers nie
eintlik in ’n vergewingsgesinde bui is nie. Na ’n paar ure se kosmetiese
onderhandeling besluit ons dat ons nie verder met die saak sal vorder nie.
Ons stap na ons
kombi toe. Die bande is afgeblaas terwyl ons vergadering gehou het!
Skip Henderson,
die SR-lid vir Sport, stel ons gerus dat hy die koshuismanne sal opkommandeer
om ons te help. Hulle daag daar op, verwyder die pap bande, laat hulle weer
oppomp en plaas hulle terug. Ons is gereed om die reis huiswaarts aan te pak.
Ons vra egter
dat Bakkes de Jager, die SR-voorsitter, vir ons veiligheid ’n paar manne met
hulle motors sal reël om ons tot buite Heilderberg te begelei. Skip Henderson
in sy motor en nog een ry voor ons uit. Alles verloop tot in hierdie stadium
volgens ooreenkoms. Ons begeleiers trek van die pad af, so ’n paar honderd
meter voor die Johannesburg/Oosrand-splitsing en waai “vriendelik” vir ons
vanuit hulle motors.
Toe ons egter
die splitsing nader, sien ons tot ons ontsteltenis dat minstens vier motors vir
ons langs die Johannesburgroete wag. Op die ingewing van die oomblik vat Johan
Joubert, ons SR-voorsitter en bestuurder, die uitdraaipad na die Oosrand. Die
jaagtog het begin. Johan ry so vinnig as wat hy kan in die rigting van Brakpan,
maar die kombi is nie opgewasse teen die sedanmotors nie. Binne ’n paar minute
is die Heidelbergse jagekspedisie agter ons. Van hulle motors, onder andere ’n
Carmen Gia, kom by ons verby. Die een ry aspris op die regterkant van die pad
en laat die klippies teen ons kombi se bakwerk en voorruit reën. Twee van die
motors swaai voor ons kombi in, ry al hoe stadiger in die middel van die pad,
en forseer ons kombi metteryd tot ’n stilstand. Die Heidelbergse manne klim
uit, stap na ons kombi toe en maak allerhande dreigende aanmerkings oor wat met
ons gaan gebeur. En dan gebeur die onverwagse. Johan sit die kombi in eerste
rat, ry op die twee motors voor ons af, skuur met ’n nare geluid tussen hulle
deur, en vat die pad. Nou is die gort gaar.
Die
Heidelbergers kom met mening verby ons gejaag en dwing Johan om weer in die
middel van die pad stil te hou. Hulle lyftaal spreek van “hier kom moeilikheid.”
Ons manne binne in die kombi maak ons gereed vir ’n genadelose weerwraak deur
die “vyand.” En dan doen Johan dit weer. Hy tru agteruit, stamp een van die
motors dat hy ’n paar voet van rigting verander, vat die gaping, sit die kombi
in eerste rat, jaag weer tussen twee motors met ’n geskuur en ’n geknars deur,
en jaag voort in die rigting van die Oosrand. Tot ons grootste verbasing en
verligting blaas die Heidelbergers die aftog. Ons het uit die kloue van ’n klompie oorloglustige manne ontsnap.
Maar nog is dit
het einde niet. Die kombi is aan die kante en agter beskadig. As ons met die
gewonde voertuig terug Kollege toe ry, gaan ons dit sonder twyfel by die Rektor
ontgeld. Wat nou gemaak? Danie Pieterse, wie se tuiste Brakpan is, kom met ’n
oplossing vorendag. Hy het ’n vriend wat duikklopwerk verrig. Ons sal die kombi
na hom toe neem en soebat dat hy dit vir ons so gou moontlik deur die loop van
die nag herstel. Die barmhartige samaritaan stem genadiglik in om die ontydige
herstelwerk aan te pak. Ons word met ’n gesinsmotor laatnag terug na ons alma
mater vervoer.
Die kombi word
die volgende middag laat by die SR-kantoor afgelewer. Die skade is nie maklik
sigbaar na die spoedeisende herstelwerk nie. Die Rektor was salig onbewus van
die drama wat hom die vorige aand afgespeel het. Tydens die Interkollege wat ’n
paar dae later plaasgevind het, het dit duidelik geblyk dat die breuk tussen
die twee kampusse nog lank sou vat om te genees.
Interessantheidshalwe
kan genoem word dat Bakkes de Jager later die hoof van een van die grootste
uitgewers in ons land en Skip Henderson die hoof van Hugenote Hoërskool aan die
Oosrand geword het.
Bydrae 6: Sjaas Reineke
Van die hand na die hare
As graadstudente
van die sestigerjare het ons ons studiegidse, voorgeskrewe werke en
skryfmateriaal in handtasse van een lesing na die ander gekarwei. Aan die einde
van een so ’n lesing tel ons ons tasse op om die lokaal te verlaat. Ons kom
onmiddellik agter dat daar iets klewerigs aan die handvatsels is. Tot ons
ontsteltenis ontdek ons dat ons hande met een of ander onwelriekende vloeistof
besmet is. Dit neem ook heelwat inspanning om daarvan ontslae te raak. Ons
inligtingsbronne deel ons mee dat die poetsbakker niemand anders as Margot Vera
is nie – een van ons mede-studente wat saam met ons klas draf.
Daar word
gekoukus om weerwraak te neem. Een van ons kom met die plan vorendag dat ons
haar aan die einde van ’n lesing doelbewus agter hou. Hy sal dan ’n bekooksel
voorberei wat vir haar hare bestem is. Die plan word twee dae later tot uitvoering
gebring. Margot se aandag word aan die einde van ’n lesing vir ’n “ernstige”
mededeling gevra. Ons aangewese planuitvoerder haal die konkoksie uit, ons pen
haar arms vas en hy smeer die ewe onwelriekende mengsel in haar hare. Die reuk
is genoeg om selfs ’n muishond af te skrik.
Dae later omring
die “bedompige” reuk haar nog wanneer sy by ’n mens verbystap. Sy bely dat dit
baie pogings gaan verg om die stank uit haar hare te kry. Ons besluit dat die
kontaminasie van die hand na die hare sy doel gedien het en gee mekaar die hand
van vrede.
Na haar
studentejare het Margot Vera een van die land se top vroue-atlete in die 400-
meter geword.
Van vernedering tot oorwinning
Nadat ek as
Departementshoof by my alma mater aangestel is, word ek ingespan om die
langafstandatlete af te rig. In daardie stadium is ek nog fiks genoeg om saam
met hulle te oefen. Ek is veral opgewonde en beïndruk deur die besondere talent
van Susan Vosloo, die uithaler-atleet onder die dames. Sy verower sonder
uitsondering die eerste plekke tydens die Interkollege-atletiekbyeenkomste.
Tydens een van
die oefensessies hardloop ek saam met haar en ’n klompie manstudente na die ou
RAU-kampus toe. Daar is ’n gholfbaan wat aan die universiteitsgronde grens. Op
ons roete terug na die GOK-kampus steek ons die gholfbaan oor. Die mans het
reeds vooruit gehardloop en vir die eerste keer in my loopbaan as afrigter kom
ek agter dat ek ’n vroue-atleet terughou terwyl sy langs my draf. ’n Man is mos
veronderstel om die pas aan te gee. Beleefdheidshalwe vra ek Susan of sy nie
maar haar pas wil versnel en my agterlaat nie. En dis presies wat gebeur. Binne
’n paar minute is sy ’n klein figuurtjie honderde treë voor my en draf ek maar aan met ’n groot verleentheid wat ek as
man moet verwerk.
’n Paar weke na
hierdie gelykmakende ervaring besluit ek om haar vir die SAUK-padwedloop in te
skryf as voorbereidende oefening vir die Interkollege. Van die atletiekklubs se
mees prominente damesatlete skryf ook vir die wedloop in. Die afstand wat die
atlete moet voltooi, is twaalf kilometer lank en eindig weer naby die SAUK in
Aucklandpark. Die tv-kommentator Kim Shippy saai die wedloop uit. Die atlete
spring weg met ’n hele paar top dames in die geledere. Kim Shippy noem hulle by
die naam as moontlike wenners vir die geleentheid. Die eerste mansatlete kom by
die wenpaal aan en Kim Shippy kondig aan dat die damesatlete binnekort hulle
verskyning sal maak. En dan kom die eerste damesatleet in sig. Kim is
onmiddellik in die moeilikheid want hy kan haar nie plaas terwyl sy die
wenstreep oorsteek nie. Sy is nie een van die gunstelinge wat hy vroeër genoem
het nie. Hy vra om verskoning en belowe dat hy so gou moontlik sal vasstel wie
die wenner onder die dames is. ’n Rukkie later deel hy die luisteraars en
kykers mee dat die onbekende atleet ’n ene Susan Vosloo van die Goudstadse
Onderwyskollege is.
Sy verleentheid
op daardie dag was eintlik groter as myne ’n paar weke tevore toe Susan my haar
hakskene gewys het. Om te kompenseer vir sy flater, reël hy ’n spesiale
televisie-onderhoud met haar. Die atletiekwêreld neem kennis van hierdie nuwe
talent wat op die voorgrond getree en van die land se beste vroue-atlete
uitgestof het. Hierdie puik prestasie van Susan het beslis daartoe bygedra dat
ek my vernedering van ’n paar weke gelede kon verwerk en filosofies kon aanvaar
in die lig van haar opspraakwekkende oorwinning.
Bydrae 7: Willie Botha
My
Goudstadjare: 1961 tot 1964 – Willie Botha
Matriek
– aanloop tot Goudstad
Aan die begin van my
matriekjaar (1960) het ek nog aspirasies gehad om na matriek ingenieurswese aan
Tukkies te gaan studeer. Een van die redes daarvoor was die feit dat ons ’n baie
goeie Wetenskaponderwyser gehad het, mnr. A.J. van Niekerk (by ons beter bekend
as Bollies). Wetenskap was dus my gunstelingvak en ook die vak waarin ek die
beste presteer het. Tot aan die einde van standerd 9 het ons ook baie goeie
Wiskunde-onderwysers gehad, wat Wiskunde ook in daardie stadium ’n
gunstelingvak gemaak het. Ek het ook van
Aardrykskunde gehou omdat ek van kleins af die heimlike begeerte gehad het om
eendag die wêreld te gaan bereis. Die Duitse klasse by mnr. J.A. Kotzé was ’n
plesier. Later jare sou ek baie dankbaar wees vir die taalteoretiese grondslag
wat Duits by my gevestig het. Engels was maar net nog ’n vak, maar tog met ’n
interessantheid deur die kennismaking met Macbeth
en Madame Curie. Die laaste Engelse
gedigte wat ons opgewonde gehad het, was dié wat Van Johnson (bynaam van mnr.
D.J. Kotzé) aan ons bekend gestel het: Beau
Brocade, Charge of the Light Brigade,
The Highwayman en ander. Was dit nie
vir die ekstatiese belewenis van die Afrikaanse letterkunde by mnr. Fanie Nel
(later dosent aan Goudstad) nie, was Afrikaans ook maar net nog ’n vak.
My matriekvakkeuse het
my dus voor ’n hele spektrum naskoolse studierigtings te staan gebring – net
nie in ’n handelsrigting nie.
My pa is egter in April
van my matriekjaar oorlede – ’n gebeurtenis wat al my toekomsplanne aan
ingrypende herbeplanning sou onderwerp. Ten spyte van sy dood sou daar in elk
geval nie geld beskikbaar gewees het vir my onrealistiese toekomsdrome as
ingenieur nie – in elk geval ’n professie wat (het ek by nabaat besef) nie in
ooreenstemming met my persoonlikheid en geaardheid sou wees nie. Wat dit wel
teweeg gebring het, was die feit dat ek onmiddellik realisties sou moes besin
oor waarheen ek na matriek sou gaan.
Iewers gedurende
ongeveer die middel van ons matriekjaar ontvang ons ’n prospektus van die te
stigte Goudstadse Onderwyskollege – iets waarvan ons voor die tyd nie eens
bewus was nie. Dit was dus my geleentheid om verder te gaan studeer. Afgesien
van die verskillende onderwysdiplomas wat hulle sou aanbied, sou hulle volgens
die prospektus ook die volgende grade aanbied: B.A., B.Com. en B.Sc. Ek het my
dus gereed gemaak om vir ’n B.Sc.-graad in te skryf.
Ek het begin uitsien na
student-wees en die rugby wat ons daar sou speel.
Goudstad-eerstejaar
Tydens ons registrasie
is die eerste mede-student wat ek daar ontmoet, wyle Joris de Vleeschauwer
(later professor in Afrikaanse taalkunde aan die Universiteit van die Noorde).
Min het ek besef dat ek baie jare later vir sy dogter Afrikaanse taalkunde aan
die toenmalige RAU sou aanbied.
Na ’n verpligte mediese
ondersoek aldaar – nogal deur ’n vroulike dokter, wat destyds vir ons ongewoon
was – registreer ons en moes ons vir die kursusse van ons keuse inskryf, in
oorleg met ’n keurkomitee waarvan een van die lede mnr. J.C. van Tonder was –
ons destydse skoolhoof, in daardie stadium inspekteur van onderwys. Hy was ook
die pa van my matriek-skoolvriend, Christo, ons hoofseun in 1960.
Tot my ontsteltenis
deel die komitee my mee dat die kollege nie meer die B.Sc.-graad sou aanbied
nie omdat daar nie laboratoriumfasiliteite beskikbaar was nie. My enigste
heenkome sou dus ’n B.A.-graad moes wees. Hulle hou die betrokke kurrikulum se
kursusspektrum aan my voor. Ek kies toe Wiskunde, Aardrykskunde en Sielkunde.
Ek het toe nog twee vakke nodig. Hulle weet toe te vertel dat Sosiologie
interessant is – en ek kies dié ook. Hulle vra toe of ek beoog om eendag by ’n
Afrikaansmediumskool te gaan skoolhou en op grond daarvan oortuig hulle my om
vir die kursus Afrikaans-Nederlands in te skryf. Teen my verwagtinge in beland
ek toe in ’n totaal ander akademiese sfeer.
Ons eerste ontmoeting
met die toegewyde en uitstekende taalkundedosent, dr. T.C. Bothma (en die
inhoude van die kursus aan ons voorgehou), het my oordeel oor die kursus
Afrikaans-Nederlands totaal verander. Skielik het Afrikaans vir my ’n verlede
gekry wat verder gestrek het as die twee taalbewegings waarvan ons op skool
geleer het. Ons het geleer dat Afrikaans se spore deur die eeue getrap is:
vanuit die hipotetiese onoorgelewerde Indogermaans wat omtrent 5 000 jaar
gelede gepraat is, deur Oergermaans, Wes-Germaans en Nederlands. Ons het geleer
van die Germaanse taalfamilies: Oos-Germaans (Goties) en Noord-Germaans
(Sweeds, Noors, Deens en Yslands). Ons het geleer dat Engels, Duits, Nederlands
en Fries as Wes-Germaanse tale verwant is. Dit was so anders as dit wat ons op
skool in die taalkunde geleer het. En dan het ons ook kennis gemaak met die
taalwetenskaplike strukture wat die fonetiek, fonologie, morfologie en
sintaksis onderlê. Gou het ek besef dat die term wetenskap nie net die
natuurwetenskappe beskore was nie!
Ons letterkundedosent
was wyle dr. Jan Senekal, oud-onderwyser van D.F. Malan, met ’n doktorsgraad in
Duits en ’n honneursgraad in Afrikaans. Hy het hom later verder in die
Afrikaanse letterkunde bekwaam en uiteindelik professor in Afrikaanse
letterkunde geword. As ’n ware heer onthou ek hoedat hy op ’n keer sy sakdoek
vir ’n damestudent aangebied het om haar trane af te vee – nie deur hom
teweeggebring nie. Sy kommentaar op my eerste letterkundetoets wat ek geskryf
het, sal ek ook nooit vergeet nie. Ek weet tot vandag toe nie of dit ’n
kompliment, belediging of ernstige teregwysing was nie. Hy het geskryf: “Mnr.
Botha, u beskik oor die vermoë om goeie antwoorde te skryf indien u die kennis
het.”
Dr. Senekal het ’n baie
belangrike leesraamwerk vir die poësie en dramas van N.P. van Wyk Louw by my
gevestig. Hy het ons eintlik vir die eerste keer met Van Wyk Louw laat kennis
maak, in die dae toe die tematiese dimensie van ’n literêre werk nog voorop
gestel is. Hy het verduidelik en geïllustreer hoedat Van Wyk Louw se temas die
universele (algemeen-menslike) bestryk, temas wat ek baie later jare in sy werk
kon ontgin toe ek navorsing gedoen het oor Van Wyk Louw se hantering van die
konsepte ‘daad’, ‘krag’, ‘mag’ en ‘moraliteit’ – inderdaad aspekte wat met die
algemeen-menslike verband hou.
In teenstelling met die
klasaanbiedings wat ons in Afrikaans-Nederlands en Wiskunde gekry het, het
sommige van die ander dosente maar net die Unisa-studiehandleidings saam met
ons deurgelees. Ons graadstudie het natuurlik deur Unisa geskied, gefasiliteer
deur die Goudstaddosente.
Ons het nie regtig
begryp wat universiteitstudie behels nie omdat daar nie senior studente was wat
ons so ’n bietjie kon touwys maak nie. Ons het wel ’n paar klasmaats gehad wat
die vorige jaar nie suksesvol aan bepaalde ander universteite was nie en toe
weer deur Goudstad kom probeer het. Maar vir hulle was Unisa ook ’n totaal nuwe
en vreemde ervaring. Meestal het hulle raad egter gehandel oor hoedat ’n mens
die studentelewe moes geniet.
As ek reg onthou, was
daar net sowat ’n dertig of wat van ons wat graadstudie onderneem het, sowel
B.A.- as B.Com.-studente. Daar was ook ongeveer ’n dertigtal studente wat vir
die eerstejaarskursus in Afrikaans-Nederlands geregistreer was. As gevolg van
’n geweldige akademiese slagting aan die einde van die eerste jaar was ons
ongveer agt studente wat Afrikaans-Nederlands II geneem het – en uiteindelik
net vier wat Afrikaans-Nederlands III geneem het. In die Sielkunde III-klas was
ons darem ’n handjievol.
Omdat ons
Unisa-studente was (vir ons graadstudie), moes ons saam met ander buitemuurse
studente eksamen skryf. Daarvoor moes ons by die terrein van die Randse Skou in
Braamfontein aanmeld. Een van die groot uitstalsale is as eksamenlokaal ingerig
– en daar het ons dan saam met ’n magdom vreemdelinge eksamen geskryf. Ek hoef
seker nie te noem nie dat die atmosfeer aldaar hoegenaamd nie
akademies-stimulerend was nie.
Ek het myself gelukkig
geag om die eerste jaar te geslaag het (darem ook nie te sleg geslaag nie) omdat
ek gereken het dat – soos op skool – ek maar net voor die eksamen kon begin
leer om die jaar se werk in elke kursus baas te raak. Gelukkig het ek vir die
tweede jaar en die jare daarna elke keer ’n merietebeurs ontvang op grond van
elke voorafgaande jaar se uitslae – soos wat dit ook die geval was in die
eerste jaar op grond van my matriekuitslae. Onder moeilike finansiële
omstandighede was elke jaar se R50-merietebeurs ’n welkome meevaller.
In hierdie tyd was
sport vir my belangrik. Tydens die eerste plaaslike atletiekbyeenkoms waar ons
in verskillende huise (kleure) ingedeel is, het ek my vir die hoogspringitem
ingeskryf, seker op grond van die feit dat ek die voorafgaande jaar ’n
interbond-hoogspringatleet was. Omdat ons so gering in getal was, het iemand my
oorreed om ook vir die 800 meter in te skryf, ’n item wat net voor die
hoogspring sou plaasvind. Voorheen het ek nog nooit aan baanitems deelgeneem
nie. Tydens die wegspring was ons ’n hele aantal atlete – die presiese getal
kan ek nie meer onthou nie. Na 400 meter het ek nog so vars gevoel dat ek
geoordeel het dat ek maar die voortou kon neem, min wetend dat uitputting en
lamheid jou op 600 meter soos ’n aanvaller uit die donker oorval. Uiteindelik
het net vier van ons die wedren voltooi – my heel laaste 800 meter-wedren!
Met lam bene het ek toe
gaan hoogspring. Ek het die item gewen. Uiteindelik was ons agt atlete wat
Goudstad tydens sy eerste Interkollege-atletiekbyeenkoms op die
Pilditch-stadion in Pretoria moes gaan verteenwoordig, met geen onderskeid
tussen seniors en onder-negentiens nie. Die meeste van ons was junior atlete
wat toe aan dié senior byeenkoms moes gaan deelneem. Twee Goudstad-atlete het
aan die hoogspring deelgeneem. Ek het toe ’n plek behaal – die enigste van al
ons atlete – en toe die aankondiging gemaak word, word my hoogspringmaat se
naam uitgelees. Hy het onmiddellik na my toe gekom en gesê hy gaan die fout nie
regstel nie, waarop ek geantwoord het dat ek nie ’n probleem daarmee sou hê
nie. Het ek die eerste plek behaal, het ek miskien anders daaroor gevoel.
Ons eerste
rugbywedstryd (met min voorbereiding voor die tyd) as onder 19-span was ’n
katestrofe. Ons speel toe teen Wits, in daardie tyd elke jaar die kampioenspan.
Ons verloor toe 95 – 0. Sjaas vertel dat een van ons spanlede se ouers wat na
die wedstryd kom kyk het, enige verbintenis of verwantskap met ons span op die
pawiljoen ontken het. Ons rugbybestuur het toe onmiddellik ingegryp, ons
onttrek uit die onder 19-kompetisie en ons as seniors in die derde of vierde
liga ingeskryf. In hierdie liga het ons teen
ruwe manne te staan gekom. Ons het op ’n keer tydens ’n wolkbreuk gespeel, ’n
ander keer onder spreiligte (wat baie ongewoon vir daardie tyd was) – en ook
teen ’n span wat net uit dowe lede bestaan het. Keer-op-keer het hulle ons die
grond in geduik as die fluitjie reeds geblaas het. Uiteindelik het ons baie
goed gevaar in die liga. Ek kan nie onthou of ons die liga gewen het nie, maar
as ek reg onthou, is ons die volgende jaar na ’n hoër liga gepromoveer.
Ek en twee van my
skoolmaats, Hendrik Botha en Jan Nienaber, het elke dag per fiets tussen ons
huise in Crosby en die kollege in Cottesloe gery. Die Sentechtoring (vroeër die
Herzogtoring, en later die Brixtontoring genoem) was in aanbou. Ons roete het
daagliks daarlangs gegaan – in die oggende die steil afdraend in Henleylaan af
en smiddae die steil opdraend die bult op. So het die toring langs ons
heen-en-weer-ryery verrys. Later, tot aan die einde van die jaar, was dit net
ek en Hendrik oor omdat Jan besluit het dat hy nie meer onderwys wou studeer
nie. Gelukkig kon ons van tyd tot tyd saam met André Schoeman ry omdat sy in
Aucklandpark gewoon het en die eerste deel van haar roete tot by Henleylaan,
ook per fiets, met ons gedeel het. Ander studente het met busse, trems, treine
en motors kollege toe gekom. Trems het nog destyds tussen Newlands en die stad
hulle roete ook deur Brixton, Jan Hofmeyer en Vrededorp gehad.
Goudstad-tweedejaar
As tweedejaars was ons
nou die senior studente. Baie van die tweedejaars het hulle nuutverworwe status
veral tydens ontgroening van die eerstejaars tentoongestel. Ek het nie erg
daaraan gehad nie en het my vir die res van my studentedae nie met ontgroening
bemoei nie. Boonop was ’n paar van my ou skoolmaats ook nou eerstejaars en dit
sou benede my waardigheid wees om hulle aan my “senior status” te onderwerp –
mense soos Johan Vermeulen wat saam met my in matriek was en eers ’n jaar in
die Lugmaggimnasium deurgebring het, en dan Rommie van Biljon, Pierre van Wyk
en John Flowers wat ’n jaar na my in matriek was. My beskouing oor ontgroening
was ook dat dit aan die belaglike grens – iets wat my later toe ek ’n
koshuisvader by RAU was die gramskap van die studente op die hals gehaal het.
My “nuwe status” het
ook veroorsaak dat ek nie meer per fiets kollege toe sou kon gaan nie.
Waarskynlik sou dit nie bevorderlik vir my selfbeeld wees nie – én Hendrik het
na ’n jaar besluit om nie verder te gaan nie en André Schoeman se ma het haar
nou met die groen Volkswagen heen-en-weer vervoer. Ek sou dus ’n
fietsry-enkeling wees!
Die alternatief was dus
die trein – soggens vanaf Langlaagtestasie tot in Braamfontein, dan per voet na
Cottesloe – nogal ’n paar kilometer vanaf Braamfonteinstasie. Gelukkig was daar
’n hele paar ander studente wat vanaf die Wesrand dieselfde roete gevolg het –
en dan het twee eerstejaars, Kobie Cornelius, wat in dieselfde straat as ons
gewoon het, en Joey Erasmus, ’n straat of wat weg van ons, ook dieselfde weg
gevolg. Die aangename geselskap, grappies en gekskeerdery het die pad tussen
Braamfonteinstasie en die kollege vir ons baie kort gemaak. Smiddae was dit
meestal ’n alleen-tog omdat graadstudente se roosters minder vol was en ons
gewoonlik vroeër kon huis toe gaan.
Eerstejaarstudente moes
senior studente vra om hulle na die eerstejaarskonsert te vergesel. Kobie het
my gevra en ons het die aand baie geniet.
Ek het in my tweede
jaar nie meer aan atletiek deelgeneem nie, maar rugby was steeds vir my
belangrik. Ons het nou in ’n hoër liga gespeel en baie goed gevaar. Ons het ook
twee interkollege-wedstryde gespeel – een teen die Durbanse Onderwyskollege en
die ander een teen die Heidelbergse Onderwyskollege. As ek reg onthou, het ons
nie waffers gevaar teen Durban nie, maar wel teen Heidelberg goed gevaar. Vanaf
my tweede jaar het ek erns gemaak met my studie. Daarom het ek driekwart deur
die rugbyseisoen, wat oor ’n baie lang periode gestrek het, besluit om liewer
op te hou rugby speel – juis omdat die Unisa-eksamen reeds in Oktober ’n
aanvang geneem het en ons oor die die hele jaar se werk eksamen geskryf het.
Daar was nie iets soos semesterkursusse wat afgeskryf kon word nie. Die rektor
het gou te hore gekom dat ek opgehou het om rugby te speel. Om een of ander
duistere rede het hy seker gedink dat ek ’n goeie rugbyspeler was. Tydens ’n
Maandag-saalopening (want ons was nog baie skools) laat hy my toe voor al die
studente opstaan en betig my oor die feit dat ek nou nie meer rugby speel nie. Dit
het my nie gemotiveer om weer te begin speel nie, waaroor ek later nooit spyt
was nie.
In ons tweede jaar was
daar net ’n paar van ons wat vir vier tweedejaarskursusse ingeskryf het. Ek wou
nog ’n eerstejaarsvak (Duits) as vyfde vak neem. Die komitee wat saam met ons
oor ons vakkeuses besin het, het my egter sterk afgeraai. My kursusse was toe
Afrikaans-Nederlands II, Sielkunde II, Aardrykskunde II en
Sosiologie II. Ons het nog dieselfde dosente vir Afrikaans gehad, mnr.
Matie Potgieter vir Sielkunde, mnr. Van Rooyen (wat later jare saam met my
skoolgehou het nadat hy die kollege verlaat het) en mnr. Boet Muller vir
Aardrykskunde. Mnr. Boet Muller was ’n nuwe aanstelling. Ons het baie agting
vir hom gehad en sy klasse was werklik baie aangenaam om by te woon. Hy het
baie moeite gedoen en het ook ’n baie innemende persoonlikheid gehad. En ons
was net vier studente in die Aardrykskunde II-klas: Fanie Oosthuizen, Frans
Lategan, André Schoeman en ek. Later sou ek en mnr. Muller kollegas wees toe hy
professor binne die Fakulteit Opvoedkunde by RAU was en ek binne die Fakulteit
Lettere en Wysbegeerte gewerk het. Ons het saam op die senaat van die
Windhoekse Onderwyskollege gedien en is ’n paar keer saam Windhoek toe vir die
bywoning van senaatsvergaderings aldaar.
Ek het die meeste van
die inhoude van my tweedejaarskursusse interessant gevind. Sosiologie het my
egter nie werklik geval nie, en later sou ek spyt wees dat ek nie liewer Duits
in die plek van Sosiologie geneem het nie. Duits sou ook direkter aangesluit het
by my latere loopbaan as taalkundige.
Dit het akademies goed
gegaan, maar die eksamen was ’n nagmerrie as gevolg van die eksamenrooster
waarin Afrikaans II en Aardrykskunde II direk na mekaar, agtereenvolgens
oggend-middag, oggend-middag, oggend-middag, oggend geskeduleer was: vier
vraestelle vir Afrikaans-Nederlands II en drie vraestelle vir Aardrykskunde II.
As ek reg onthou, was dit drie-uursessies, behalwe vir die laaste
Aardrykskunde-vraestel (die praktikum) wat vir ’n vieruursessie geskeduleer
was. Van ons studente wat albei hierdie kursusse geneem het, was ek die enigste
wat albei geslaag het. Ek dink ek was maar net gelukkig, maar dit het
meegebring dat ek nie Aardrykskunde as hoofvak kon neem nie omdat die kollege
nie bereid was om ’n dosent vir een student af te staan nie en hulle geredeneer
het dat ek in elk geval nog drie ander vakke het waaruit ek hoofvakke kon kies.
Die eksamen het
uiteindelik goed afgeloop en ek het redelik goed geslaag.
Goudstad-derdejaar
Dit het akademies goed gegaan in die derde jaar.
Vir toelating tot die eksamen in Sielkunde III het ons
twee omvattende navorsingsprojekte gehad om te voltooi – een waarvan ons die
navorsingsonderwerp self kon kies en die ander die afneem van voorgeskrewe
toetse (in die vorm van vraelyste) by ’n plaaslike laerskool en dan die
statistiese verwerking daarvan op grond van ’n verskeidenheid statistiese
tegnieke, ingebed in die vraestel oor navorsingsontwerp en
navorsingsverwerking. Mnr. G.C. de Beer Pretorius het hierdie afdeling vir ons
aangebied. Ek en hy het ’n baie goeie dosent-student-verhouding gehad. Soms het
ek op grond daarvan ’n bietjie rammetjie-uitnek geraak; dan het hy my taktvol
en vriendelik betig. Ek onthou dat wanneer ons hom ’n vraag oor die statistiek
gevra het, hy altyd gesê het: “Gebruik jou noodle.”
Die gevolg was dat ek toe maar my “noodle” gebruik
het.
Gedurende die Julievakansie het ek toe die
voorgeskrewe statistiekhandboek geneem, deurgewerk en op grond van my
nuutverworwe kennis die voltooide vraelyste aan verskillende statistiese
ontledingstegnieke onderwerp. Na drie weke het ek my resultate in ’n volledige
foliogrootte skrif weergegee gehad. Dié sou dan by die betrokke dosent by Unisa
ingelewer moes word vir evaluering.
Na die Julievakansie was daar heelparty van my medestudente
wat nog nie die werk gedoen het – of kon doen nie. Die gevolg was dat van hulle my voltooide
projek voor indiening geleen het, net “om te kontroleer of hulle min of meer
dieselfde resultate verkry het”. Nodeloos om te sê dat almal nie “gekontroleer”
het nie. Waaroor ek spyt is, is die feit dat ek die besondere folioskrif die
volgende jaar vir ’n paar vriende (toé in húlle derde jaar) geleen het – en nooit
weer teruggekry het nie!
Die ander projek was ’n houdingsopname. Omdat die
sestiger-letterkunde toe aan die orde van die dag was, en dit baie kontroversie
tot gevolg gehad het, het ek besluit om mense oor ’n wye spektrum van die
samelewing se houdings oor die sestiger-letterkunde te toets. Dit het
interessante resultate opgelewer. Ongelukkig het ek dié ook die volgende jaar
uitgeleen en nooit weer teruggekry nie.
Met die eksamen het dit tot voor die laaste vraestel
goed gegaan.
Ek het goed gevoel oor die vier vraestelle wat ek vir
die kursus Afrikaans-Nederlands III geskryf het. Die eerste twee Sielkunde
III-vraestelle het ek ook goed beantwoord. Toe breek die heel laaste vraestel
van my voorgraadse loopbaan aan: derde Sielkunde III-vraestel wat oor
navorsingsontwerp en navorsingsverwerking handel. Ek was goed voorberei. Ek het
die gewoonte gehad dat ek die oggend voordat ek ’n vraestel moes skryf,
hoegenaamd nie weer na die werk wat ek voorberei het, gekyk het nie. Sowat
vyf-en-veertig minute voordat ons die eksamenlokaal moes binne gaan, vra André
Schoeman my of ek vir haar een of ander statistiese verwerking kan verduidelik.
Wie sou vir André kon nee sê? Terwyl ek nog op die wit papier in die helder
sonlig vir haar verduidelik, word alles skielik groen voor my op grond van die
weerkaatsing van die sonstrale op die papier – en ek sien niks meer nie. Nadat
die eksamen reeds begin het, het dit my ongeveer ’n halfuur geneem om myself in
so ’n toestand te kry om te begin skryf – gepaard met die paniek dat ek nie
gaan klaarkry nie.
Die afwagting voordat die eksamenuitslae beskikbaar
sou wees, was letterlik hel. Ek het geweet dat dit goed gegaan het met
Afrikaans-Nederlands en met die eerste twee Sielkundevraestelle, maar ek het
nie geweet wat om van die derde Siekundevraestel te verwag nie. Destyds moes ’n
student nog abei sy/haar hoofvakke gelyktydig slaag, anders moes albei herhaal
word.
Uiteindelik die eksamenuitslae: baie goed gegaan in
Afrikaans-Nederlands; goed gegaan in Sielkunde! Nou kon ek B.A. agter my naam
skryf!
Goudstad-vierdejaar
Ons was natuurlik ook die eerste studente wat die
nagraadse THOD-kursus gevolg het.
Akademies was die vierde jaar vir ons ’n atiklimaks.
Die vakinhoude was nie regtig uitdagend nie en motivering vir kursusse wat ons
nie regtig in belanggestel het nie, het ontbreek.
Gelukkig het mnr. Fanie Nel (my letterkunde-onderwyser
op skool, want hy het nou ’n pos aan Goudstad aanvaar) vir ons
Afrikaans-vakdidaktiek aangebied. Soos altyd, was sy klasse ’n belewenis.
Aardryskunde-vakdidaktiek het ek en Frans Lategan (die enigste twee studente
vir die betrokke kursus) by mnr. Jan Cronjé gekry.
Ons het geen erg aan Historiese Opvoedkunde gehad nie.
Ene mnr. Potgieter het dit vir ons aangebied. Ons het hom Fluitjie genoem omdat
hy met so ’n fluitstem gepraat het. Hy het egter ’n goeie sin vir humor gehad.
Ek en Joris de Vleeschauer het langs mekaar in die klas gesit en en in plaas
daarvan om aantekenige af te neem, het ons gesit en gediggies skryf. Toe hy ons
betrap, het hy die gediggies gelees en nogal sy waardering oor die kwaliteit
daarvan uitgespreek en gesê hy is darem bly dat hy die atmosfeer skep vir die
skryf van gedigte.
Ons moes ook Tikskrif neem, vir ons in daardie stadium
’n baie vreemde verskynsel. Ons het ’n baie goeie dosent gehad, in daardie
stadium matriek-hoofeksaminator vir Tikskrif. Ek het ’n onderskeiding vir Tikskrif
gekry, nie omdat ek so vinnig getik het nie, maar omdat ek baie akkuraat getik
het. Tot vandag toe is ek dankbaar oor daardie kursus wat ons moes neem – ’n
kurus wat deur die jare (en veral in die rekenaartydvak waarbinne ons leef) sy
dividende vir my gelewer het en steeds lewer.
Mnr. Daan Gresse het vir ons ook ’n Afrikaanskursus
aangebied. Hy het later professor in Opvoedkunde by RAU geword – en nog later
rektor van die Windhoekse Onderwyskollege. Ek onthou hoedat ek eendag voor een
van ons periodes by hom voor die visdam met Rosa Visser gesit en gesels het en
toe hy verbykom en my vra of ek nie klas toe kom nie, ek nee geantwoord het. Hy
sê toe dat as hy met so ’n mooi meisie sou sit en gesels het, hy ook nie die
klas so bywoon nie.
Oor die proefonderwys en my poging om weer in my
vierde jaar rugby te speel sal ek maar later vertel.
Geen opmerkings nie:
Plaas 'n opmerking